20.06.2015
W obliczu rosnących oczekiwań pracodawców i wszechobecnego nacisku na znajomość języków obcych we współczesnym społeczeństwie, istotne wydaje się poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jakie czynniki decydować mogą o efektywnej nauce języka obcego. Co sprawia, że niektórzy z nas stosunkowo szybko uczą się języka obcego, a innym przychodzi to z wielkim trudem? W jakim stopniu skuteczną naukę języka obcego determinują zdolności indywidualne, a w jakim biologiczne?
Te i inne pytania od lat są przedmiotem wielu badań naukowych nie tylko z zakresu językoznawstwa, ale także psychologii poznawczej czy psycholingwistyki. Jedną z fundamentalnych koncepcji, do której odwołują się współczesne teorie akwizycji języka obcego jest hipoteza wieku krytycznego Erica Lenneberga, zgodnie z którą, w życiu każdego człowieka istnieje określony czas na przyswojenie języka. W okresie tym określanym mianem wieku krytycznego, opanowanie danej umiejętności następuje w sposób naturalny i nie wymaga większego wysiłku. Po jego zakończeniu osiągnięcie podobnego rezultatu jest natomiast o wiele trudniejsze, a według niektórych po prostu niemożliwe.
Chcąc zweryfikować hipotezę okresu krytycznego, amerykańskie badaczki Jacqueline S. Johnson i Elissa L. Newport przeprowadziły w 1989 roku eksperyment, w którym testowały znajomość języka obcego grupy emigrantów pochodzących z Chin i Korei w wieku od trzech do trzydziestu dziewięciu lat. Wszyscy badani rozwiązywali test gramatyczny z języka angielskiego, przy czym jedną grupę stanowiły osoby zamieszkujące w Stanach Zjednoczonych od wczesnego dzieciństwa, drugą — emigranci przybyli do kraju już jako osoby dorosłe. Eksperyment wykazał, iż w rzeczywistości osoby rozpoczynające naukę języka obcego później (między 7 a 17 rokiem życia), osiągały znacznie gorsze wyniki, aniżeli badani mieszkający w Ameryce od urodzenia. Zgromadzony materiał badawczy nie przyniósł jednak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o dokładną granicę wieku krytycznego. Co więcej, przeprowadzony eksperyment dowiódł, iż wśród wszystkich badanych znalazła się liczna grupa ,,dorosłych” imigrantów wykazujących się doskonałą biegłość językową.
Rezultaty badań Johnson i Newport zostały uzupełnione i poszerzone przez kolejnych naukowców, którzy swoją uwagę skierowali na możliwość nauki poszczególnych aspektów języka jak wymowa, leksyka czy składnia. Stwierdzono bowiem, iż czas i sposób utraty zdolności do opanowania każdego z tych elementów są w dużym stopniu zróżnicowane. Zdaniem naukowców, najwcześniej występuje utrata zdolności do opanowania wymowy, a więc poprawnej artykulacji głosek i nabywania charakterystycznego akcentu, następnie zauważalny jest spadek zdolności przyswajania obcych struktur gramatycznych, a w najmniejszym stopniu odczuwalna jest zmniejszająca się zdolność do poszerzania zasobu leksykalnego.
Istotny wkład w całokształt badań nad okresem krytycznym wniósł także wpływowy amerykański językoznawca Noam Chomsky, który zaproponował koncepcję tzw. wrodzonego mechanizmu przyswajania języka. Według Chomsky’ego każdy człowiek przychodzi na świat z wrodzoną predyspozycją do nauki języka, która aktywowana jest wskutek kontaktu z nim. Abstrakcyjny mechanizm, o którym mowa zawiera zdaniem Chomsky’ego zasady gramatyki uniwersalnej, wspólnej dla wszystkim języków i umożliwia we wczesnym okresie życia człowieka opanowanie języka rodzimego. Zgodnie z tą teorią dopóki ów mechanizm nie zanikł (co odbywa się po upływie okresu krytycznego), dzieci mające kontakt z językiem obcym, w pełni z niego korzystają, rozwijając dodatkowe umiejętności językowe.
Większą zdolność do nauki języka obcego wśród dzieci niż dorosłych niektórzy naukowcy przypisują uwarunkowaniom społecznym. Wielu z nich prezentuje pogląd, iż dzieci efektywniej uczą się języka, gdyż używają go w zupełnie innym celu niż dorośli. Kontekst przyswajania umiejętności językowych jest zatem zupełnie inny. Główną motywacją dzieci jest podtrzymanie konwersacji i zabawa, głównym celem dorosłych — przekaz konkretnej informacji. W tym ostatnim przypadku istotne jest posiadanie szerszego zasobu leksykalnego oraz struktur językowych, których przyswajanie nie następuje już w sposób naturalny — wyuczona przez lata znajomość języka rodzimego stanowi ku temu swoistą barierę.
Wydaje się, iż niezależnie od poglądów na prawdziwość wypracowanych dotychczas teorii nabywania języka, rezultaty przeprowadzonych badań warto wziąć pod uwagę, i to nie tylko przy decyzji o rozpoczęciu nauki języka obcego, ale także przy opracowywaniu nowych metod nauczania języków obcych. Te bowiem, umożliwiać powinny łatwe i przyjemne przyswajanie wiedzy nie tylko dzieciom i młodzieży, ale także osobom dorosłym i starszym, które okres krytyczny mają już dawno za sobą.